CABARET? UITVERKOCHT!

Opgevoed in de safe space

Om te beginnen: ontlading. Er is behoefte aan humor en het doorbreken van spanning, juist in polariserende tijden. In de safe space van de donkere theaterzaal is er ruimte voor de bulderende lach, de ontlading. Er is ruimte om ons te laven aan inzichten die onze blik verruimen, verscherpen of doen wankelen. 

Toen en nu

Verder zijn we in Nederland dankzij tv decennialang opgevoed met cabaret. Denk aan de VARA en de oudejaarsconferences. Wie de lach programmeert, heeft de kijker dan wel theaterbezoeker. Er zijn weinig kunstdisciplines waar het palet zo breed is en de diversiteit zo groot. Van de provocerende sketches van Hans Teeuwen tot de typetjes van Merijn Scholten. Van de ontregelende situaties van Micha Wertheim tot de droogkloterige liedjes van Katinka Polderman. Binnen het genre cabaret is er voor elk wat wils. 

Youp van ‘t Hek zette kakkers te kakken, Hans Teeuwen bespotte ‘de allerhoogste’. De jaren ‘90 en ‘00 kenmerkten zich nog door vaak linkse provocerende cabaretiers die tegen heilige huisjes aan trappen. Maar de tijden veranderen en cabaret lijkt diverser dan ooit. Denk aan de filosofische invalshoeken van Tim Fransen (en zijn aanstaande musicalshow) of het cabaret meets muziektheater van Stephanie Louwrier, beiden komend seizoen te zien in Podium Hoge Woerd. Langzaam maar zeker maakt de oude garde plaats.

Alles behalve monddood

“We zien nu dat een nieuwe generatie cabaretiers zijn bek opentrekt tegen een oudere generatie en zijn plaats opeist,” aldus cultuurwetenschapper en humor onderzoeker Dick Zijp, verbonden aan de Universiteit Utrecht. Als voorbeeld draagt hij Soundos aan die in haar laatste voorstelling Youp en Theo eens flink de waarheid vertelt. “Of kijk naar Kirsten van Teijn en Gavin Reijnders die een queer geluid vertolken. Daarmee is cabaret echt inclusiever geworden. Er is meer ruimte voor perspectieven en identiteiten.” Vooral dat laatste toont aan dat de cabaretier alles behalve monddood is gemaakt. Elke tijd kent zijn controversen en grenzen. Dat is waar cabaret mee speelt en meebeweegt. 

Lachend verbinden

“Het genre cabaret is uniek in zijn soort door de mix van humor, muziek en theater. Cabaret heeft mede daardoor veel impact,” aldus Zijp. Het kan bovendien vooroordelen bestendigen, maar ook de gevestigde orde uitdagen. “In een tijd van progressief activisme kunnen cabaretiers daarmee ook spokespersons zijn voor bepaalde groepen. Soms wordt gezegd: ze preken voor eigen parochie. Maar juist met humor kun je die parochie inspireren en mensen met elkaar verbinden. Cabaretiers kunnen vaak heel scherp verwoorden wat er bij bepaalde groepen leeft. Cabaret kan daarmee cultuurveranderingen begeleiden,” duidt Zijp. De behoefte aan geëngageerd cabaret blijft, maar dat is niet het enige wat de mensen willen.

Het onweerstaanbare

Engagement wordt gezien als onderdeel van cabaret, maar er is ook behoefte aan relativering en het doorbreken van de spanning. Juist in tijden van grote (politieke) veranderingen. Gelukkig bestaan er binnen het brede genre van cabaret ook smaken die vooral dat belichten.  Dick Zijp: “Kijk naar Jochem Myjer, die in zijn huidige show vertelt dat hij juist in deze tijd een volle zaal wil laten lachen en plezier wil brengen.” Cabaret lijkt alles in het palet te hebben: van schoppen tegen heilige huisjes tot groepen verbinden. 

Maar of men nu schopt of verbindt: bovenal is er de fundamentele hunkering naar plezier. Wellicht is dat wat het zo onweerstaanbaar maakt.