26-01-2023

Stadsarcheoloog Erik Graafstal over de nieuwe Houtkamer

“Hout levert eigenlijk altijd spectaculaire nieuwe inzichten op in de archeologie.”

Stadsarcheoloog Erik Graafstal over de nieuwe Houtkamer

Hout is het ware goud van de Nederlandse archeologie: het bevat een schat aan informatie. Stadsarcheoloog Erik Graafstal vertelt over hout en alle bijzondere ontdekkingen.

Wat maakt hout zo bijzonder als archeoloog?
Erik Graafstal: “Hout is altijd een feest. In de allereerste plaats vanwege de spectaculaire dateringen die er uit komen. Met name eikenhout is heel goed tot op het jaar, zelfs tot op het seizoen, te dateren. Als de laatst gevormde jaarring onder de bast van de boom bewaard is gebleven, dan kan je een jaarringreeks eruit halen die eindigt in het seizoen waarin de boom werd gekapt. Dat is eigenlijk een soort barcode van smallere en bredere jaarringen. Die reeks kan je vervolgens inpassen in een zogenaamde referentiecurve, een optelsom van door de tijd heen gemeten jaarringpatronen. Als deze overeenkomen kan je het hout vastklikken op een jaar en bijvoorbeeld vaststellen dat een boom is gekapt in de winter van 990 na Christus. 
Hoe mooi is dat, dat je jaartallen uit de grond kunt trekken. In die zin kun je werkelijk zeggen dat bomen geschiedenis schrijven.

Dat is dan maar één aspect, want we kunnen ook veel vertellen over herkomst van hout. Dat doen we ook in de Houtkamer. Zo weten we bijvoorbeeld dat het hout voor de Limesweg, langs de Romeinse grens, van de noordflank van de Ardennen komt. De beste matches zien we tussen het hout van die weg en de regionale referentiecurves uit dat gebied. 
En zo weten we inmiddels ook dat het schip De Meern I is gebouwd met hout uit het stroomgebied van de Schelde.”

9641
9641
Foto: Heijmerink Wagemakers

Welke ontdekkingen zijn er gedaan aan de hand van houtvondsten uit de Romeinse tijd?
“Vooral rondom de Limes, de Romeinse grens, heeft dat tot spectaculaire nieuwe beeldvorming geleid. Heel concreet zijn dat bijvoorbeeld de bouwcampagnes aan de infrastructuur langs de Romeinse grens, de weg die alles met elkaar verbond. In de hele Rijndelta vinden we eikenhout dat in de winter van 124/5 is gekapt, en zie je dus één gigantische bouwcampagne waarbij het hele Romeinse leger aan het werk is gezet. Tot tweemaal toe kunnen we aantonen dat dat gebeurde vlak nadat een Romeinse keizer hier op bezoek is geweest.

In de Houtkamer is ook te zien hoe de Romeinen in dit deel van het land een gevecht voerden tegen het water. Wat was de rol van hout hierin?
“Voor een deel is dat te zien uit de constructies die zijn aangelegd. Die zijn heel duidelijk ontworpen op het beschermen tegen erosie. Een rivierbocht wil maar één ding: de buitenbochten uitslijpen. Maar de Romeinen hadden hun wachttorens, wegen en bruggen juist op de Zuidoever van die rivier aangelegd. En de rivier wilde dus steeds ravages aanrichten en stukken van de wegen onderspoelen. Op dat grensvlak zie je dat er allerlei maatregelen zijn uitgevoerd, zoals zware beschoeiingen aanleggen. Dan heb je het over 6 à 7 meter lange heipalen die ze in de grond hebben gebeukt met daarboven taluds van basalt. Allemaal om die rivier op z’n plek te houden. Hier zie je dus de Romeinse Rijkswaterstaat aan het werk.”

Welke bijzondere vondsten zijn allemaal er te zien in de Houtkamer?
“Een paar wereldberoemde! Deze vondst heeft de kranten gehaald in Zuid-Afrika en Polen. De Romeinse geschutspijl is de enige ballista-pijl ter wereld die je in een museum kunt zien. Deze is in 2019 aan de overkant van het Castellum gevonden in de rivierbedding, waar nu de huizen aan de rand van het Maximapark worden gebouwd. Dus die pijl is waarschijnlijk vanuit het Castellum daar heen geschoten. 
En eindelijk kunnen we de grote timmermanskist uit het Romeinse schip tonen. Die staat als replica boven het schip, maar het origineel staat nu in de Houtkamer. En dat blijft ook zo, want de vitrine heeft niet de juiste afmetingen. We hebben de afmetingen uit het rapport van de opgraving aangehouden, maar de kist is gemeten terwijl die schuin in de bodem lag en daarbij zijn te korte afstanden gemeten.”

Op het paviljoen, waar ook onze theaterzaal in zit, zie je ook een hint naar hout. Kan je uitleggen hoe dit zit?
“De jaarringbreedtes die gemeten zijn op het hout van de Limesweg zijn omgezet in een grafische lijn. Het lijkt een soort hartfilmpje, maar het zijn de dikkere en dunnere jaarringen van het hout in een grafische weergave.
In de Houtkamer zie je meteen links enorme palen met planken, dat is een stuk van de zijkant van de Limesweg uit 125 na Christus. Het jaarring-patroon dat daarop is gemeten, is gebruikt om de gevelplaten van het paviljoen te versieren. De architect heeft een stukje van zo’n 50 jaar hieruit geknipt om dit als patroon op de gevel te laten terugkomen.”   

9640
9640
Foto: Heijmerink Wagemakers

De Houtkamer is onlangs geopend. Is Museum Hoge Woerd nu helemaal af?
“Van de vaste opstelling hebben we nu gerealiseerd wat we al jaren wilden en in die zin zijn we af. Maar we blijven doorbouwen. Vooral met behulp van nieuwe media gaan we het verleden op andere manieren presenteren, zoals in de Virtual Reality tours. 
Eén van de dingen die we de komende jaren gaan ontwikkelen is een hoorspel-tour. Je kiest allemaal je eigen Romeinse karakter, bijvoorbeeld een soldaat of een kind. En dan ga je met een kleine groep op stap en krijg je allemaal andere fragmenten te horen. Iedereen krijgt dan andere aanwijzingen waarmee je samen een mysterie kan op te lossen. Een echt nieuwe manier van het presenteren van archeologie.”

Meer informatie over de Houtkamer

Lees meer